کشورهای عضو پیمان شنگن | تاریخچه | قسمت اول

مرزهای اروپایی قبل از شنگن

قبل از جنگ جهانی اول، بیشتر کشورهای جهان، از جمله کشورهای اروپایی، سیاست های مرزی آسان گیرانه ای داشتند و سفرهای آموزشی مثل «گرند تور» (Grand Tour) را برای طبقه های اجتماعی بالای جامعه تسهیل می کردند. در دوره میان دوجنگ، ویزاها و کنترل های مرزی به امری رایج تبدیل شدند. اما بعد از جنگ جهانی دوم، اتحادیه گمرکی بین چندین کشور اروپایی شکل گرفت. کشورهای نوردیک در سال 1954 آزادی حرکت و سکونت را بین یکدیگر مجاز کردند و کشورهای اتحادیه «بنلوکس» (Benelux) مرزهای مشترک خود را در سال 1960 از میان بردند. این امر بازتابی از تمایل شدیدتری به ادغام کشورهای اروپایی بود؛ «اجتماعات اروپا» (European Communities یا EC) که نمونه قبلی «اتحادیه اروپا» (European Union یا EU) بود، در دهه 1950 با هدف همکاری اقتصادی تاسیس شد.

 

پیمان شنگن

«پیمان شنگن» (Schengen Agreement) در 14 جون 1985 توسط 5 کشور عضو EC در شهر شنگن در کشور لوکزامبورگ امضا شد. وقتی بین تمام کشورهای عضو EC توافقی بر مبنای از بین بردن کنترل های مرزی حاصل نشد، «منطقه شنگن» (Schengen Area) خارج از EC تاسیس شد. این توافق نامه در سال 1990 توسط «کنوانسیون شنگن» (Schengen Convention) که از بین بردن کنترل های مرزی داخلی و سیاست ویزایی مشترک را پیشنهاد داده بود، تکمیل شد. توافق ها و قوانین اتخاذشده توسط آن ها کاملا خارج از ساختارهای EC بودند و به خلق منطقه شنگن در 26 مارچ 1995 منجر شدند.

وقتی کشورهای عضو اتحادیه اروپای بیشتری پیمان شنگن را امضا کردند، اجماعی مبنی بر جذب شدن آن به فرایندهای EU حاصل شد. این توافق و کنوانسیون های مربوط به آن در جریان اصلی قوانین اتحادیه اروپا بوسیله «معاهده آمستردام» (Amsterdam Treaty) در سال 1997 قرار گرفتند که در سال 1999 رسمیت یافت. یکی از پیامدهای بودن این پیمان در قوانین این اتحادیه این است که همه متمم ها یا مقررات در فرایندهای آن تصویب می شوند و اعضای خارج از اتحادیه اروپا در آن مشارکت ندارند.

«پادشاهی متحد» (United Kingdom یا UK)، «جزیره های وابسته به تاج و تخت بریتانیا» (Crown Dependencies) و جمهوری ایرلند از سال 1923 یک «منطقه مسافرتی مشترک» (Common Travel Area یا CTA) را اجرایی کردند؛ منطقه ای که دارای مسافرت بدون ویزا و آزادی حرکت بین این کشورهاست. اما UK حاضر به از بین بردن کنترل های مرزی با هیچ کشور دیگری نبود و درنتیجه از این توافق نامه خارج شد. جمهوری ایرلند با اینکه معاهده شنگن را امضا نکرد، همواره نگاه مساعدی به ملحق شدن به آن داشته، اما برای حفظ CTA و مرزهای باز خود با ایرلند شمالی این کار را انجام نداده است.

 

سیاست ویزای شنگن مشترک

سیاست ویزای مشترک به شهروندان کشورهای خاصی اجازه می دهد تا به صورت هوایی، زمینی یا دریایی برای اقامت های حداکثر 90 روزه در یک دوره 180 روزه بدون ویزا به منطقه شنگن وارد شوند. شهروندان کشورهای خاص دیگری ملزوم به داشتن ویزا در زمان ورود یا ترانزیت هستند.

 

پیوستن بلغارستان و رومانی

بلغارستان و رومانی آخرین کشورهایی هستند که به منطقه شنگن اضافه شده اند و کنترل های هوایی و دریایی بین این دو کشور و سایر کشورهای منطقه شنگن در 31 مارچ 2024 از میان برداشته شد. این امر بعد از سال ها مخالفت از سمت کشورهای دیگر اتحادیه اروپا ممکن شد. با اینکه بلغارستان و رومانی در 1 ژانویه 2007 به اتحادیه اروپا ملحق شدند و به صورت قانونی باید به منطقه شنگن اضافه می شدند، اجرایی شدن این موضوع به تاخیر افتاد. در 15 اکتبر 2010، بلغارستان و رومانی به «نسل دوم سیستم اطلاعات شنگن» (Second generation Schengen Information System یا SIS II) برای همکاری های اعمال قانون ملحق شدند. «شورای وزیران» (Council of Ministers) در 9 جون 2011 به این نتیجه گیری رسید که فرایند ارزیابی با موفقیت به اتمام رسیده و هر دو کشور همه معیارهای فنی پیوستن به این منطقه را برآورده کرده اند. درخواست های بلغارستان و رومانی برای اضافه شدن به منطقه شنگن در جون 2011 به تصویب پارلمان اروپا رسید، اما شورای وزیران در سپتامبر همان سال آن را رد کرد؛ دولت های هلند و فنلاند نگرانی هایی را درباره کوتاهی ها در زمینه اقدامات ضد فساد و مبارزه با جرائم سازمان یافته مطرح کردند.

با اینکه برنامه اولیه منطقه شنگن، باز کردن مرزهای هوایی و دریایی آن با بلغارستان و رومانی تا مارچ 2012 و مرزهای زمینی اش تا جولای 2012 بود، مخالفت مداوم آلمان، فنلاند و هلند ورود این دو کشور به منطقه شنگن را به تعویق انداخت. پارلمان اروپا در 4 اکتبر 2017 به دسترسی بلغارستان و رومانی به سیستم اطلاعات شنگن رای مثبت داد و آن ها در 1 آگوست 2018 به آن دسترسی کامل یافتند. به علاوه، آخرین تصمیم سیاسی مبنی بر عضویت این دو کشور در منطقه شنگن و توقف بررسی های مرزی سیستماتیک با کشورهای همسایه اتحادیه اروپا باید توسط همه طرفین در «شورای اروپا» (European Council) گرفته می شد. پارلمان اروپا در 11 دسامبر 2018 در قطعنامه ای به موافقت با پذیرش هر دو کشور رای مثبت داد و شورای اتحادیه اروپا را موظف کرد تا در این زمینه به سرعت عمل کند. نماینده رومانیایی پارلمان اروپا، «Eugen Tomac»، در 3 مارچ 2022 به صورت رسمی خواستار پاسخی به سوال پارلمانی مبنی بر موانع باقی مانده در راه پیوستن رومانی به منطقه شنگن 15 سال پس از ملحق شدن به اتحادیه اروپا شد چون تحقق معیارهای پیوستن آن در 9 جون 2011 به رسمیت شناخته شده بود.

پیوستن رومانی به شنگن توسط «شورای دادگستری و امور کشورها» (Justice and Home Affairs Council) از 8 تا 9 دسامبر 2022 با اعلام موضوع های در دستور کار جلسه از سمت EC دوباره بررسی شد که با مخالفت اتریش به نتیجه نرسید چون مسئولین این کشور، بلغارستان و رومانی را یک مسیر ترانزیت برای بیشتر مهاجرهایش می دانستند. رومانی با این ارزیابی مخالف است و تلاش کرد تا دولت اتریش را متقاعد کند تا به پیوستن این کشور به شنگن رای مثبت دهد که این موضوع موفقیت آمیز نبود. هلند هم با وجود اعلام حمایت از رومانی، به دلیل مخالفتش با پیوستن بلغارستان به این منطقه، به پیوستن رومانی هم رای منفی داد. «وتو» (veto) اتریش در رومانی باعث ایجاد خشم زیادی شد. به علت این وتو، رومانی سفیر خود به اتریش را از وین بازخواست؛ امری که به کاهش سطح روابط بین این دو کشور منجر شد. بایکوت اتریش توسط شرکت ها، کارآفرین ها، موزه ها و دانشگاه های رومانی هم آغاز شد و نوشته های ضد اتریشی هم در شعبه های بانک های اتریش در رومانی هم پدیدار شدند.

بر اساس نوشته های وبسایت «Euractiv»، نهادهای اروپایی آماده پذیرفتن بلغارستان و رومانی به منطقه شنگن در سال 2023 بودند و هدف این بود که سفر هوایی بدون کنترل مرزی در اکتبر 2023 و حذف کنترل های مرزی زمینی در 1 ژانویه 2024 عملیاتی شود. در قطعنامه ای اعضای پارلمان اروپا از شورا درخواست کردند تا با پیوستن رومانی و بلغارستان به منطقه شنگن تا آخر سال 2023 موافقت کنند؛ قطعنامه ای که با 526 رای موافق، 57 رای مخالف و 42 رای ممتنع به تصویب رسید. پارلمان در این قطعنامه روی این نکته تاکید کرد که هر دو کشور الزامات پذیرفته شدن به شنگن را قبلا برآورده کرده اند. اما اتریش در سپتامبر 2023 مخالفت خود با این امر را دوباره اعلام کرد. در پاسخ، رومانی تهدید کرد که وتو اتریش را در «دیوان دادگستری اروپا» (European Court of Justice) برای غرامت مالی به چالش بکشد. در 30 دسامبر 2023 توافقی برای ملحق شدن بلغارستان و رومانی به منطقه شنگن برای سفرهای هوایی و دریایی تا 31 مارچ 2024 انجام شد و قرار شد که مرزهای زمینی بعدا در همان سال مورد بحث قرار گیرند. برداشتن مرزهای هوایی و دریایی از دید کنترل پناهجویان کمتر جنجال برانگیز است چون می توان از اپراتورها خواست تا اسناد هویتی را قبل از سوار شدن افراد به هواپیما یا کشتی بررسی کنند؛ امری که مدت زیادی است در مسیرهای درون منطقه شنگن رایج بوده است که یکی از نمونه های آن، مسیر یونان به سایر کشورهای عضو پیمان شنگن است.